Là từ dạ dày mà nôn ra miệng có khi ra bất thường, có khi ra ồ ạt, huyết màu tím thẫm có khi lẫn chút ít thức ăn. Bệnh này tuy trực thuộc dạ dày nhưng thường do các tạng phủ khác ảnh hưởng gây nên làm cho dạ dày tổn thương mà nôn ra huyết.

Trong sách Chư bệnh nguyên hậu nói: “Vùng thượng tiêu có bệnh tà, sẽ gây tổn thương đến các tạng phủ khác, các tạng phủ ấy bị tổn thương thì huyết dồn xuống vị (dạ dày, vị bị bồn, đầy cùng với khí đi ngược lên mà nôn ra huyết từ đó ta thấy bất luận nguyên nhân nào, trực tiếp hay gián tiếp đều làm cho vị tổn thương mà nôn ra huyết. Bệnh này phần nhiều là do trong vị tích nhiệt lâu ngày hoặc do can hóa uất nhiệt tràn sang vị làm cho mạch lạc ở vị tổn thương gây nên. Cũng có trường hợp do lao động mệt nhọc vất vả nhiều làm tỳ vị bị tổn thương, không giữ được huyết gây nôn ra huyết hoặc cả đi đại tiện ra huyết. Trọng điều trị là cần đưa hoả và khí xuống dưới đồng thời phải lương huyết cầm máu bổ khí là chính. Trong sách “Tiên tỉnh quang bút ký” lại cho rằng, chữa bệnh này có 3 cách “nên hành huyết, không nên chỉ huyết (cầm máu) khiến huyết đi vào kinh lạc không chảy ra ngoài và gây ứ trệ. Nên bổ can không nên phạt can, nếu can bị phạt sẽ bị thương tổn, khiến can hư không giữ được huyết. Nên giáng khí, không nên giáng hoả, bởi vì khí mạnh tức là hoả mạnh, nên giáng khí tức là giáng hoả, khi hoả được giáng xuống, thì huyết cũng không đi ngược lên nữa mà gây ra nôn. Lý luận này có giá trị để chúng ta tham khảo.

a) Xuất huyết do Tích nhiệt ở trong vị:

Thì có triệu chứng trong bụng buồn đầy, có khi quặn đau hoặc đau lâm râm, nôn ra máu tươi hoặc thâm tím, có khi lẫn đờm rãi hoặc thức ăn, miệng thở ra mùi hôi, đại tiện táo bón, phân màu thâm xám, lưỡi đỏ rêu vàng dày, mạch hoạt sác.

Phân tích: Nếu uống rượu hoặc ăn các thứ cay nóng nhiều, vị bị tích nhiệt lâu ngày khiến vị không được điều hoà, vì khí không đi xuống, ăn uống chậm tiêu nên gây đầy buồn, quặn đau, vì nhiệt làm tổn thương đếm mạch lạc ở vị, nên nôn ra máu tươi hoặc thâm tím do ăn uống không tiêu, nên khi nôn ra máu có lẫn chút ít thức ăn, đờm, rãi, đại tiện táo bí là do vị nhiệt và tân dịch khô hao từ đó mà huyết cũng một phần tiết ra lẫn với phân nên phân màu thâm xám. Lưỡi đỏ rêu dày mạch hoạt sác cũng là biểu hiện của tích nhiệt trong vị và âm huyết bị tổn thương.

Cách chữa: Thanh vị tả hoả, hoá ứ chỉ huyết.

Thuốc dùng bài:

TẢ TÂM THANG gia giảm:

(Kim quỷ yếu lược )

Đại hoàng                      8g

Hoàng cầm                 12g

Hoàng liên                   12g

Cách dùng: sắc nước uống 1 lần.

Tác dụng: Tả hỏa giải độc, trừ thấp, dùng với các chứng tâm, vị hỏa thịnh gây nên nôn ra huyết, chảy máu cam, táo bón hoặc tam tiêu tích nhiệt, mắt đỏ, mồm lở hoặc ung nhọt hoặc thấp nhiệt, vàng da, ngực sườn đầy tức, rêu lưỡi vàng dầy, mạch sác có lực.

 hợp với bài sau:THẬP KHÔI TÁN gồm có vị: Đại kế, Tiểu kế, Hà diệp, Trắc bá diệp, Mao căn, Tây thảo căn, Đại hoàng, Sơn chi tử, Thông lư bì, Đơn bì: lượng bằng nhau.

Cách dùng: Tất cả thuốc sao đen tồn tính, tán thành bột (theo cổ phương bọc vào giấy khử thổ 1 đêm), mỗi lần uống 4 - 12g với với nước ngó sen hoặc nước mực tàu.

Tác dụng: Lương huyết thu liễm chỉ huyết.

Nếu như thổ huyết không ngừng uống những vị thuốc mát không thấy công hiệu đó là hư hoả bốc lên dùng bài bá diệp thang  gia giảm gồm có vị: Trắc bá diệp, can khương, ngải diệp, mã thông trấp. để cầm máu và đưa khí đi xuống bài này là ấm, mát cùng dùng để chỉ huyết hoá ứ đưa hoả đi xuống, hợp với bài Thập khôi tán bệnh càng nhanh khỏi.

b)Xuất huyết do Can hoả phạm vi:

Nôn ra máu tươi hoặc hơi thâm, miệng đắng, đau tức vùng hông sườn, hay cáu gắt, ngủ ít hay mơ, buồn bực bứt rứt, lưỡi đỏ, mạch huyền sác.

- Phân tích: do tức giận nhiều hại đến can, can hoả phạm vào vị, mạch lạc ở vị bị tổn thương gây ra huyết hoả can đởm bốc lên làm cho miệng đắng, đau tức hông sườn hay cáu gắt. Do nhiệt nhiễu ở tâm nên ngủ ít hay mơ màng buồn bực. Lưỡi đỏ mạch huyền sác là do huyết dịch hư hao can hoả bốc lên.

- Phương pháp điều trị: “Tả can hoả thanh vị nhiệt”.

- Bài thuốc sau:

LONG ĐỞM TẢ CAN THANG gia giảm:

(Cố kim y phương tập thành)

Long đởm thảo           12g

Hoàng cầm                   8g

Trạch tả                         8g

Mộc thông                     8g

Đương quy                   8g

Cam thảo                      2g

Chi tử                          12g

Xa tiền tử                       6g

Sài hồ                            8g

Sinh địa                         8g

Cách dùng: sắc nước uống 2 lần trong ngày.

Tác dụng: Thanh can đởm kinh thấp nhiệt.

Giải thích bài thuốc:

+Long đởm thảo có tác dụng thanh can đởm thực hỏa, trừ thấp nhiệt ở hạ tiêu là chủ dược.

+Hoàng cầm, Chi tử hổ trợ thêm tác dụng thanh can đởm thực hỏa.

+Trạch tả, Xa tiền tử, Mộc thông thanh lợi thấp nhiệt.

+Đương quy, Sinh địa hoàng dưỡng âm huyết hòa can, dụng ý trong phối hợp thuốc trong tả có bổ để cho tả hỏa không có hại cho chân âm.

+Cam thảo điều hòa các vị thuốc.

+Sài hồ sơ thông can đởm.

Các vị thuốc phối hợp có tác dụng chung là thanh lợi thấp nhiệt.

 Đan bì, sinh địa để lương huyền (cầm máu), gia mao căn, liên ngẫu để giúp sức cho các vị thuốc lương huyết chí huyết. Nếu máu không cầm được gia nhị thạch, tam thất. Nếu nôn ra máu ồ ạt phải thanh nhiệt lương huyết và chỉ huyết. Dùng bài Tế giác địa hoàng thang gia tam thất nghiền thành bột hòa với nước uống. Nếu thấy sắc mặt nhợt nhạt, chân tay lạnh, đổ mồ hôi, mạch trầm vi là biểu hiện của nguy cấp và tử vong phải dùng bài Độc sâm thang để bổ khí khi cứu phải được tĩnh dưỡng, ăn uống điều độ, tránh ăn uống bừa bãi và tránh ăn các thứ cay nóng kích thích.