-MTDL: Chỉ xác là quả Trấp. Nên chọn quả gần chín vỏ còn xanh, khi bổ đôi, cùi càng dày càng tốt, phơi khô mùi thơm, ruột bé, trắng ngà, cứng chắc, không ẩm, mốc là tốt. Ngày dùng từ 6 – 8g. Cần phân biệt với Vị Chỉ thực. Chỉ xác thường quả to hơn khi phơi khô ruột quắt lại chỉ còn vỏ với xơ nên gọi là Chỉ xác, Chỉ thực thường ruột đặc.

-XXDL: Chỉ xác có nhiều ở các tỉnh phía Bắc Việt Nam.

-TVQK: Vị cay, đắng, chua, tính hơi hàn. Vào Tỳ, Vị.

-CDCT: Tả Vị thực, tiêu đờm tích, thông tiện bí, phá kết. Chủ trị: Ngực bụng căng đầy, thực tích đờm trệ, đại tiện không thông vv...

THÀNH PHẦN HÓA HỌC: Có chứa chất orantiamarin, hetperiddin, izohetperdin, d-limonen, citran vv...

PHƯƠNG THUỐC CHỈ XÁC CHỦ TRỊ:

   - Trị hông sườn đau do khí uất trệ: Cam thảo nướng 14g, Chỉ xác sao 50g. Tán bột ngày uống 8 - 12g. (Chỉ Xác Tán – Thái Bình Huệ Dân Hòa Tể Cục Phương).

   - Trị phụ nữ có thai mà có huyết trắng chảy rỉ ra, bụng đầy cơ thể phù, thai khí không thông (do thấp nhiệt): Bạch truật 40g, Chỉ xác 20g, Hoàng cầm 20g. Tán bột ngày dùng 20 – 28g, hoặc liều vừa đủ sắc uống. (Chỉ Xác Thang - Tô Vấn Biện Cở Khí Nghi Bảo Mạnh Tập)

     - Trị bụng đầy táo bón(do vị tích nhiệt): Chỉ thực, Bạch truật, Phục linh, Thần khúc, Trạch tả, Đại hoàng mỗi thứ 12g, Hoàng liên 4g, Sinh khương 8g, Hoàng cầm 8g. Tán bột làm viên dùng 10-12g, hoặc sắc uống. (Chỉ Thực Đạo Trệ Hoàn).

   - Chữa đại tiểu tiện có máu: Chỉ xác 12g, Hoa hòe 12g, Trắc bá diệp 12g, Hắc kinh giới 12g. Tán bột mịn trộn đều mỗi lần uống 8g, hoặc dùng làm thuốc thang. Công dụng: Thanh nhiệt, chỉ huyết. (Hòe Hoa Tán)

   - Trị răng đau nhức: Chỉ xác ngâm rượu súc miệng. (Thánh Huệ Phương).

PHẦN THAM KHẢO:

   - Muốn khai khí giữa ngực thì dùng Chỉ xác, khai khí ở dưới bụng thì dùng Chỉ thực. Chữa khí trệ thì dùng Chỉ xác, chữa khí kết thì dùng Chỉ thực. Duy cổ ngữ có nói Chỉ xác trị khí, Chỉ thực trị huyết, nhưng xét ra khí hành thì huyết thông, 2 vị đều là thuốc lợi khí chứ không phải là thuốc thông huyết. Cho nên dùng Chỉ thực với Bạch truật thì điều hòa được Tỳ mà dùng với Đại hoàng thì thúc đẩy được khí. Nếu người khí hư trướng mà dùng Chỉ thực thì không khác gì ôm củi mà chữa cháy. (Bản Thảo Cầu Chân).

KIÊNG KỴ: Tỳ Vị hư hàn không tích trệ, phụ nữ có thai sức yếu không nên dùng.

Dongyminhphuc.com

Chia sẻ
Lương y: Minh Phúc / Sách Thảo Dược Quý  &  Phương Chủ Trị /  NXB Y Học