Theo YHCT phù thũng phần nhiều do phế hư thì không hóa tinh mà lại hóa thủy, tỳ hư không chế ngự được thủy mà lại bị khắc, thận hư thủy không làm chủ được mà lại đi lung tung (vọng hành), thủy không quy kinh thì tràn ngược lên, cho nên truyền vào tỳ mà vơ nhục bị phù thũng, truyền vào phế thì suyễn thở gấp”. Sách cho rằng phù thũng nếu do ngoại tà bệnh phát nhanh phần nhiều do “dương thủy”, chữa nhanh.  Nếu do ăn uống, mêt nhọc , bệnh phát chậm nội thương do “âm thủy”. Nếu phù phần trên nên phát hãn, phù phần dưới nên lợi tiểu.  

   Phù thũng (dương thủy) nhiễm ngoai tà: bệnh phát nhanh biểu hiện phù nhanh người phát sốt, mình nặng mồ hôi ra sợ gió, đau đầu, buồn mỏi chân tay, ho tức đau họng. Phù phát ở đầu mặt trước rồi đến tứ chi toàn thân, tiểu tiện ít khi đi, rêu lưỡi trắng nhợt, mạch phù, loại này phát nhanh hay gặp chứng viêm thận cấp.

   Theo YHHĐ thủy thũng phần nhiều do Viêm thận cấp và viêm thận mãn. Đồng thời với bệnh phù có biểu hiện: Phù tim, xơ gan, phù thiếu dinh dưỡng .

   Dưới đây là bài thuốc cổ phương gia giảm thường dùng:

          NGỦ BÌ TÁN

(Trong tàng kinh)

Thành phần bài thuốc gia giảm:

    -Tang bạch bì 

    -Trần bì 

    -Sinh khương bì

    -Địa cốt bì

    -Đại phúc bì

    -Phục linh bì

Cách dùng: Các vị 14-18g tán bột mịn, mỗi lần uống 8 - 12g với nước sôi để nguội, hoặc sắc uống liều lượng tùy chứng gia giảm vừa đủ.

Tác dụng: Kiện tỳ hóa đàm, lý khí tiêu thủng…

Chủ trị: Thủy thủng đầu mặt tứ chi đều phù, bụng chướng đau, tiểu tiện không lợi, có chữa bị chứng thai thủy…

Dẫn giải phương thuốc: 

     Bài thuốc còn có tên NGŨ BÌ TÁN còn gọi Bài ngủ vị ẩm có tác dụng chữa các chứng tỳ hư thấp trệ thủy ứ.

-Trần bì lý khí hòa trung.

-Phục linh thấm thấp kiện tỳ…

-Tang bạch bì tả phế giáng khí…

-Đại phúc bì hành thủy…

-Sinh khương tán thủy khí.

Ứng dụng lâm sàng:

 -Trường hợp ngoại cảm phong tà, phù từ thắt lưng trở lên gia thêm Tô diệp, Kinh giới, Bạch chỉ để khu phong tán thấp.

-Nếu thấp nhiệt ở dưới phù từ thắt lưng trở xuống nặng gia Trạch tả, Xa tiền tử, Phòng kỷ để thanh lợi thấp nhiệt.

-Nếu trường vị tích trệ, đại tiện không thông, gia Đại hoàng, Chỉ thực để đạo trệ thông tiện;

-Nếu bụng đầy tức gia La bạc tử, Hậu phác, Mạch nha để hành khí tiêu trệ.     -Trường hợp cơ thể suy nhược, gia Đảng sâm, Bạch truật để bổ khí, kiện tỳ. -Nếu hàn thấp nặng, thận dương hư gia Can khương, Phụ tử, Nhục quế để bổ dương khu hàn.

-Trường hợp phù ở phụ nữ có thai là do tỳ hư thấp nặng, bỏ Tang bì gia Bạch truật để kiện tỳ trừ thấp an thai, tiêu phù có tên là TOÀN SINH BẠCH TRUẬT TÁN (Phụ nhân lương phương).

    Trên lâm sàng bài thuốc dùng có kết quả đối với các bệnh nhân viêm cầu thận cấp mạn, phù do suy tim. Trường hợp phù nặng cần kết hợp với bài Ngũ linh tán, nếu kiêm phế nhiệt hợp với bài Tả bạch tán.

    Sách Ma khoa hoạt nhân toàn thư có bài Ngũ bì ẩm dùng vị Ngũ gia bì thay Tang bạch bì có tác dụng lợi thủy thấp thông kinh lạc dùng trị sưng phù trong bệnh phong thấp.

    Sách Hòa tể cục phương có bài Ngũ bì ẩm dùng Ngũ gia bì, Địa cốt bì thay Tang bạch bì, Trần bì dùng trong trường hợp sưng đau khớp lâu ngày có hư nhiệt ( Địa cốt bì trừ hư nhiệt).

Phụ phương:

Nếu phù thũng (dương thủy) nhiễm ngoại tà (do viêm nhiễm).

Dùng bài (Ngân Kiều Tán “Ôn bệnh điều biện”gia giảm) gồm:

Liên kiều        12g

Xa tiền thảo    30g

Cát cánh         12g

Kinh giới         12g

Đạm đậu xị      12g

Ngưu bàng tử  12g

Kim ngân hoa  12g

Bạc hà              12g

Cam thảo           4g

Xa tiền               12g

. Sắc uống. Tác dụng: tân lương, thấu biểu, thanh nhiệt, giải độc, lợi thủy..Bài thuốc được dùng nhiều đối với những bệnh ôn sơ khởi như viêm đường hô hấp trên, cảm cúm, viêm phế quản cấp, ho gà, viêm amidale cấp, viêm thận….

+ Trị phù thũng (dương thủy) nhiễm ngoại tà phối hợp Bài (Nam Dược Thấp Nhiệt Linh Kinh Nghiêm MP). Mã đề 30g, Râu ngô 20g, Rễ tranh 30g, Tỳ giải 20g, Ngưu tất 20g, Trần bì 12g, Kim ngân 12g. Sắc uống. Tác dụng: thanh nhiệt lợi thủy, tiêu độc…

Hình minh họa

Dongyminhphuc.com