Đông y phòng trị chóng mặt

   Theo y học cổ truyền, chóng mặt thuộc phạm vi chứng huyễn vựng. Huyễn là hoa mắt, vựng là chao đảo. Hải Thượng Lãn Ông cho rằng, “huyễn vựng xét chỉ bởi hỏa, vì âm huyết hậu thiên hư yếu thì hoả động lên, chân thuỷ tiên thiên hư yếu thì hoả bốc lên, bệnh nhẹ thì bổ huyết thêm vị mát, bệnh nặng thì bổ thuỷ nhưng đều thêm vị liễm giáng  hỏa”

Đan Khê Tâm Pháp có viết: “không có đờm thì không thành huyễn”. Do vậy, phòng trị chứng chóng mặt chủ yếu bổ âm huyết giáng hỏa, trừ đàm thấp, thông kinh lạc, tăng cường máu nuôi dưỡng lên não, sau đây là một số bài thuốc cổ phương phòng trị chóng mặt theo đối chứng trị liệu.

- Nếu chóng mặt đau đầu vùng đĩnh, hay tức giận, miệng đắng khát nước, lưỡi đỏ, mạch huyền, do can hỏa vượng.  Phép trị: thanh can, giáng hỏa.  Nên dùng bài Thiên Ma Câu Đằng ẩm: Thiên ma 14g, câu đằng 12g, chi tử 12g, hoàng cầm 12g, ngưu tất 12g, ích mẫu 12g, tang ký sinh 14g, dạ giao đằng 14g, bạch linh 14g. Tác dụng bình can tức phong, tư âm thanh nhiệt, trị đau đầu chóng mặt, ù tai. Bài này dùng khoảng 3 thang sau đó nên dùng bài Thuận Can ích khí thang (Nữ khoa) gia giảmsau gồm có: Thục địa 20g, đương quy14g, bạch thược 16g, nhân sâm 12g, bạch truật 12g, phục linh12g, mạch môn 12g, sa nhân 6g, trần bì 10g, tô tử 8g, cát căn 14g, sài hồ 12g. Bài này có tác dụng ích can, bổ âm, giáng hỏa, kiện tỳ hóa đàm,  trị chứng âm huyết hư hỏa vương gây chóng mặt.

- Nếu chóng mặt khi ngồi xuống đứng dậy, nằm nghỉ thấy đỡ, ăn ngủ kém, do khí huyết đều hư. Phép trị bổ khí dưỡng huyết kiện tỳ. Nên dùng bài Quy tỳ thang (Tế sinh phương): Nhân sâm 12g, bạch truật 12g, phục thần 14g, đương quy 16g, hoàng kỳ 12g, táo nhân 10g, viễn chí 12g, long nhãn 12g, mộc hương 6g, cam thảo 4g, đại táo 3 quả. Tác dụng trị  chóng mặt do tâm tỳ hư, khí huyết đều hư, kém ăn, mất  ngủ.

- Nếu chóng mặt, ù tai, kém trí nhớ, lưng gối yếu do thận tinh bất túc. Phép trị thiên về âm hư bổ âm, thiên về dương hư bổ dương. Nếu người gầy, nóng trong miệng, khô do âm hư nên dùng bài Tả Quy Hoàn (Cảnh Nhạc toàn thư): Thục địa, sơn thù, cẩu kỷ, sơn dược, phục linh, lộc giác, ngưu tất, quy bản, thỏ ty tử. Tác dụng bổ can thận, ích tinh huyết, chữa người lớn tuổi chóng mặt do can thận âm hư, tinh huyết hao tổn.  Nếu chóng mặt ù tai đau lưng chân không ấm do thận dương hư nên dùng bài Hữu Quy hoàn (Cảnh Nhạc toàn thư): Thục địa 30g, hoài sơn 20g, đỗ trọng 14g, đương quy 12g, thỏ ty tử 12g, sơn thù 14g, phục linh 12g, trạch tả 10g, nhục quế 4-6g, phụ tử 4g. Công dụng: Ôn thận tráng dương, bổ tinh huyết trị các chứng thận tinh bất túc, mệnh môn hỏa suy chóng mặt ù tai lưng gối mỏi.

- Nếu chóng mặt đau âm u, ngực bụng đầy, người nặng nề do đàm trệ. Phép trị, chủ yếu kiện tỳ tiêu đàm… Nên dùng bài Bạch truật bán hạ Thiên ma thang (Kỳ hiệu lương phương): Bạch truật 12g, thiên ma 12g, bán hạ 8g, càn khương 6g, hoàng bá 10g, hoàng kỳ 14g, nhân sâm 12g, phục linh 14g, thương truật 10g, trạch tả 10g, trần bì 12g, mạch nha 12g, thần khúc 12g. Công dụng lợi thấp hóa đàm. Trị các chứng chóng mặt do đàm ủng trệ.

   Trong thực tế bệnh chứng chóng mặt phần nhiều do phong, hỏa, đàm và hư chứng, có khi xuất hiện đơn độc có khí xuất hiện song trùng, điều trị trước phải thanh hỏa hóa đàm, khi bệnh lui nên chữa căn nguyên bổ ích can thận, âm giáng hư hỏa, kiện tỳ tiêu đàm mới là trị tận gốc.

(khoahocdoisong.vn) - 17:00 09/07/2019

Lương y Nguyễn Phan Trúc Nguyên